Günümüzde hizmet ve imalat sektöründe rekabetin artması ve tüketici taleplerindeki çeşitlilik firmaları sürekli bir değişikliğin içerisine çekmektedir.

Çağdaş yönetim yaklaşımlarının firmalar tarafından tercih edilmesi ile üretim sistemlerinde de değişiklik başlamıştır. Firmalar donanım odaklı üretim sistemlerinden, insan odaklı üretim sistemine geçmeyi tercih etmişlerdir. Bu sürekli değişiklik durumu, firmaların kendilerini ve kaynaklarını tanıma, ellerindeki kaynaklara göre yapacakları işi belirleme ve gelişmeye zorlamaktadır. Bu yüzden “iş etüdü” firmaların kendileri ve ellerindeki kaynakları belirlemeleri ve değişim için gereken ortamı hazırlamalarının bir gereği olarak ortaya çıkmıştır.

İş ve zaman etüdü, bir işletmenin ekonomik durumunu daha iyi bir hale getirmek gayesi ile çalışan kişinin verim yeteneğini ve ihtiyaçlarını göz önünde tutarak, çalışma sistemlerinin incelenmesi ve düzenlenmesidir.

İş ve zaman etüdü farklı bir ifade ile şöyle tanımlanmaktadır: İş sistemlerinin incelenmesi ve düzenlenmesine ilişkin yöntem ve deneyimlerin, çalışan kişinin iş yapabilme gücünü ve gereksinimlerini de göz önünde tutarak işin iyileştirilmesi ve işletmenin daha verimli çalışmasını sağlamak amacıyla uygulanmasıdır.

İş ve zaman etüdünün ağırlık noktaları; veri saptama, maliyet muhasebesi, iş düzenleme, iş değerlendirme, iş gereklerine ve performansına bağlı ücret ayrımı ve iş öğretiminden oluşur.

İş ve zaman etüdü; sistematik olarak gerçekleştirilen ve bir akış bütününü etkileyen tüm faktörleri doğrudan gözlemleyen bir araştırmalar bütünü yani analiz ve sentez sürecini kapsamaktadır. Bu nedenle iş ve zaman etüdü, akış bütünü içerisindeki olumsuzlukları ortaya çıkarmakta, çözüm önerilerinin geliştirilmesine ortam hazırlamaktadır. Bu özelliği ile gerek çalışanlar ve gerekse yöneticiler açısından iş ve zaman etüdü verileri en somut göstergelerdir. Genel anlamda iş ve zaman etüdünün önemini şöyle sıralamak mümkündür:

• Akış bütününe yönelik standart zamanların belirlenmesini sağlar.

• Proses sürelerinin (sürecin) hesaplanmasını sağlar.

• Dağılım ve dinlenme zaman paylarını hesaplar.

• Plan zamanların ve sosyal göstergelerin belirlenmesinde kullanılır.

• Birim maliyet, kâr payı hesabı, standart maliyet hesaplamalarında kullanılır.

• İş düzenlemesinde uygulanır.

• İş gereklerinin belirlenmesinde kullanılır.

• İş öğretiminde kullanılır.

• Makine, malzeme ve iş gücünden en ekonomik şekilde yararlanmayı sağlar.

• Makine, malzeme ve iş gücünden kaynaklanan sorunları gidermede uygulanır.

• Anatomik, fizyolojik, psikolojik, sosyolojik ve teknik bilgilerden yararlanarak, insan işinin yapılabilirlik ve dayanılabilirlik sınırlarının belirlenmesi için yöntemler geliştirir. İşin insana, insanın işe uyumu için gerekli koşulları belirler.

• İşletme ile ilgili sayısal göstergeleri ( verimlilik, ekonomiklik, kârlılık) hazırlamada kullanılır.

Hazır Giyim İşletmelerinde İş ve Zaman Etüdü Yapma Yöntemleri

İş etüdü belli bir prosesin etkinliğini bütün etkenleriyle birlikte incelediği için bu işlemi etkileyen bütün ögelerin yanlış ve kusurlu taraflarını hemen ortaya çıkarır. Örneğin

gözlem, üretim işindeki bir işçinin zamanının malzeme gelmesini beklemek veya makinenin bozulması nedeniyle boş durmak yüzünden kaybolduğunu gösterebilir. Bu ya malzeme

denetimindeki başarısızlığı ya da uygun bakım işleri yapmakla görevli sorumlu mühendisin başarısızlığını ortaya koyar. Sürekli olarak makinelerin tekrar tekrar çalıştırılmasına yol açan

kısa süreli işler de aynı şekilde zaman kaybına yol açar. Bu şekilde kaybolan zaman, ancak uzun bir etüt sonucu ortaya çıkarılabilir.

İş etüdü;

• Metot etüdü

• İş ölçümü (zaman etüdü, zaman ölçümü) tekniklerini kapsar.

Metot etüdü; daha kolay ve daha etken yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması, maliyetin düşürülmesi amacı ile bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların dizgesel olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.

İş ölçümü; belli bir işin, nitelikli bir işçi tarafından belirlenen bir performans (çalışma hızı) düzeyinde yapılabilmesi için gerekli zamanın saptanmasına yarayan tekniklerin uygulamasıdır.

Metot etüdü ve iş ölçümü birbirlerine çok bağlıdır. Metot etüdü, işlemin iş kapsamının azaltılmasıyla ilgilenir, iş ölçümü ise metot etüdü ile belirtilen iş kapsamına dayanarak etken

olmayan sürenin incelenmesi, azaltılması ve işlem için standart zamanların konması ile ilgilenir.

Hazır giyim işletmelerinde iş ve zaman etüdü yapılmasında 8 ana basamak vardır:

• Etüdü yapılacak işin veya süreci seçimi (Metot etüdü ve iş ölçümü)

• En uygun kayıt tekniğini kullanarak dolaysız gözlemle, meydana gelen her olayın kaydedilmesi Böylelikle eldeki veriler incelemeye en uygun şekli alacaktır (Metot etüdü ve iş ölçümü)

• Kaydedilen olayların eleştirilerek incelenmesi ve yapılan her şeyin sırası ile işin amacı, yapıldığı yer, yapılma sırası, yapan kişi, yapıldığı yol bakımından gözden geçirilmesi (Metot etüdü ve iş ölçümü)
• Bütün çevre koşullarını hesaba katarak en ekonomik yöntemin geliştirilmesi (Metot etüdü)

• Seçilen yöntemin kapsadığı iş miktarının ölçülmesi ve bu işin yapılması için gerekli standart zamanın hesaplanması (İş ölçümü)

• Yeni yöntemin ve buna bağlı zamanın tanımlanması, böylece yeni yöntemin her zaman için belirlenmesinin sağlanması (İş ölçümü)

• Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak yerleştirilmesi (Metot etüdü)

• Yeni standardın iyi bir denetimle sürdürülmesi (Metot etüdü)

Hazır Giyim İşletmelerinde Zaman Ölçümü (Standart Zaman)

Zaman etüdü, belirlenmiş koşullar altında yapılan belli bir işin öğelerine ait zamanı kaydetmekte ve değerlendirmekte, elde edilen verileri çözümleyerek o işin belirlenmiş bir

çalışma hızı (performans) düzeyinde yapılabilmesi için gereken zamanı saptamakta kullanılan bir iş ölçüm tekniğidir.

Zaman kaydı yapmak için bazı araçlar gereklidir. Temel zaman etüdü araçları;

kronometre, kalem, zaman etüdü formları, saniyeli güvenilir bir saat, hesap makinesidir.

Bazı işletmelerde zaman kaydı yapan programlanmış üretim takip sistemleri de kullanılmaktadır. Zaman ölçümleri ve kayıtları işin cinsine göre ve saptanacak zamanların kullanma amacına göre farklı metotlarla yapılabilir; ancak her metotta şu hususlara bilhassa

dikkat etmek gerekir:

• Etüt edilecek işlemin ve iş yerinin metot etüdü çalışmaları ile geliştirilmiş olması

• İşlemi yapacak işçi/işçilerin bu işte yeterli düzeyde eğitilmiş olması

• İşlemin yapıldığı bölümün yetkilisinin zaman etüdünün amaçları ve önemi konusunda bilgilendirilmiş olması

• Zaman etüdü için gözlemlenecek işçi/işçilerin bölüm yetkilisinin onayı ile seçilmesi ve işçi/işçilerin normal fiziksel ve psikolojik özelliklere sahip olması

• Zaman etüdünün yapılacağı gün ve zamanların yetkilinin onayı ile saptanması

• Söz konusu işçi, ustabaşı ve gerektiğinde sendika ile temas kurarak ve çalışmanın faydası anlatılarak onlardan destek sağlanması

Bu koşulların tümü veya birçoğu sağlanmaya çalışıldıktan sonra zaman etütçüsü, zaman etüdünün aşağıda açıklanan safhalarını izleyerek çalışmasını tamamlar:

• Standart zamanı saptanacak iş, işçi, kullandığı makine ve gereçler ile ilgili bilgiler toplanarak çalışma sistemi belirlenir.

• İşin tümü sırasıyla ayrılır. Bir öneri olarak süresi beş saniyeden küçük olan

bileşenler ardışığı bir başka bileşenle birleştirilir.

• İşin bileşenleri için kaç sayıda gözlem yapılacağı belirlenir.

• Etütçü her bir bileşen için geçen zamanı gözleyerek zaman etüdü formuna kaydeder.

• İşçinin çalışma temposu saptanır.

• İşçinin insancıl gereksinmelerine ait zaman payı hesaplanır.

• İşi geciktirici etmenlerin zaman payı belirlenir.

• İşin standart zamanı hesaplanır.

• Standart zamanların bakımı yapılır.

Zaman etüdünü yapacak kişi, standart zamanı belirlerken insan faaliyetleri yanında faaliyete ara verme durumlarını da göz önünde bulundurmalıdır yani kişi çalışırken alınan süre bize direkt olarak standart zamanı vermez. Buna faaliyete verilen araları da eklememiz

gerekir.

İnsan Faaliyetleri

Ana faaliyet, planlı ve doğrudan doğruya görevin yapılışına yönelik faaliyettir (Kemer kapama dikişinin yapılması).

Yan faaliyet, planlı fakat yalnızca dolaylı olarak görevin yapılışına yarayan faaliyettir

(Kemerin makinede pozisyonlanması).

Ek faaliyet, ortaya çıkması ya da akışı önceden belirlenemeyen bir faaliyettir. (Kemer köşelerinin çıtlatma gereğinin belirmesi)

Faaliyete Ara Verme

Akış gereği ara verme, insanın üretim arasında ya da iş parçasında kendiliğinden yürüyen akış kesimlerinin bitmesini plan gereği beklemesidir (Üst prosesten iş beklenmesi).

Arıza nedeniyle ara verme, insanın teknik ya da organizasyondan ileri gelen aksamalar nedeniyle ek olarak beklemesidir (İğne değiştirme).

Dinlenme gereği ara verme, faaliyet sonucu meydana gelen yorgunluğu gidermek için, faaliyete ara verilmesidir (Çay molası).

Kişisel nedenle ara verme, kişisel ihtiyaçlardan dolayı faaliyete ara verilmesidir. (Tuvalet ihtiyacı)

Hazır Giyim İşletmelerinde İş Akış Organizasyonu

İş akışı, iş sistemini oluşturan temel kavramlardan biridir. İş sistemi, bir bütünlük içerisinde şu sistem öğelerinden oluşur; görev, iş akışı, girdi (malzeme), çıktı (bitmiş ürün), insan, üretim veya çalışma aracı, nesne, çevre koşulları İş akışı, belli bir amaca yönelik görevin yapılma sürecinde ortaya çıkan olgulardır.

İnsan, makine ve girdinin birbirlerini etkilemeleri ile oluşur. İş akışı ile girdinin nerede, ne zaman, ne ile göreve uygun olarak yapılacağı belirlenir. İş akışını tanımlayabilmek için akış bütününü tanımak ve kavramak gerekmektedir.

Ürün Analizi

Üretime geçmek için iş akış planlamasının yapılmasından önce ürün analizi yapılmalıdır. Uygulanacak teknik ve işlemlerin belirlenmesi ve sıralanması için, ürün analizi akış dilimlerinin belirlenmesinden önce yapılır. Ürün tüm teknik detaylarıyla ele alınarak analiz edilir; ancak ürün üzerinde var olan tüm detaylar belirlendikten sonra, ürünün iş akışı belirlenebilir.

---

Kemal LOKMAN